نقش و تأثیر رسانه های ترکیه و ایران بر یکدیگر و بر ارتباطات بین دو کشور

دو کشور ایران و ترکیه از همسایگان قدیمی هستند که تاریخ، فرهنگ و دین آنها را به هم پیوند زده است. از سوی دیگر وجود تعداد زیادی از هموطنان ترک در ایران اعم از ترک آذربایجانی، قشقایی، خلج، ترکمن و ... باعث اهمیت ترکیه برای ایران و اهمیت ایران برای ترکیه است. ارتباطات تجاری، بازرگانی و اقتصادی نیز ترکیه را در ردیف مهمترین شرکای تجاری ایران درآورده است. دغدغه های مبارزه با ترور نیز جزء دیگری از برنامه های مشترک دو طرف است که به طور خاص روی فعالیتهای پ.ک.ک و پژاک در دو طرف مرز استوار است.

تأثیر رسانه های دو طرف در بهبود یا وخیم تر کردن اوضاع و نیز روابط بین دو کشور بر کسی پوشیده نیست. ترکیه و ایران دو کشوری هستند که در عین بیشترین مشترکات تاریخی دارای اهداف مشترکی نیز هستند. اهدافی مانند مبارزه با تجزیه طلبی، قدرت اقتصادی، نظامی و سیاسی و نیز افزایش تأثیرگذاری بر منطقه.

در این هدف، نقش رسانه های نوشتاری، تصویری، اینترنتی و صوتی بسیار مهم است. با این مقدمه به بخشی از فعالیتهای رسانه ای دو کشور می پردازم.

ایران: خبرگزاری های مهم ایران از جمله ایرنا و مهرنیوز دارای بخش زبان ترکی هستند. ضمن آنکه خبرگزاری فارس نیز با حساسیت ویژه ای اخبار مربوط به ترکیه را دنبال می کند. به اینها باید دهها سایت شیعه را اضافه نمود که بخش ترکی استانبولی را هم در قسمت زبانها دارند و در راستای ترویج عقاید شیعه می کوشند.

در مورد سطح اخبار و جهت گیری ها: به عنوان یک ناظر بی طرف می توانم بگویم خبرهای ایرنا تقریبا بی طرفانه (با رویکرد پنهان انتقادی) است. شاید دلیل این امر دولتی بودن خبرگزاری ایرنا و الزامات دولتی بودن باشد.

عکاس خبرگزاری مهرنیوز در ترکیه بسیار فعال است و از این جهت باید به این خبرگزاری تبریک گفت. خبرگزاری مهر نقش مهمی در ارائه دید تصویری از ترکیه دارد. هرچند اخبار نوشتاری چندانی از مهرنیوز در خصوص ترکیه نمی بینیم.

اخبار خبرگزاری فارس با وجود دولتی بودن این خبرگزاری اکثرا در جهت تبلیغ ظلم بر مسلمانان در ترکیه است. به بیان بهتر، خبرگزاری فارس می کوشد سیستم جدائی دین از سیاست در ترکیه را مورد نقد قرار دهد و در این راه اکثرا نیز راه افراط در پیش می گیرد. نمونه اخبار منفی و جهت دار خبرگزاری فارس را در تیترگذاری ویژه این خبرگزاری در این خبر بخوانید.

در ایران همچنین اکثر ائمه جمعه که وابسته به جمهوری اسلامی هستند علیه ترکیه سخنرانی می کنند و روزنامه های جناح اصولگرا نیز که اکثر مدیران مسئول آنان به حلقه های بالاتر دولتی وصل هستند خبرهایی را علیه ترکیه کار می کنند.

با این وجود کسی که تنها یک بار در خیابانهای استانبول یا سایر شهرهای این کشور قدم بزند متوجه خواهد شد که اسلام در ترکیه زنده است و شور دینی مردم را می توان در جای جای ترکیه دید. تنها تفاوت ترکیه با ایران در این زمینه اجباری بودن عدم پوشش روسری در مکانهای دولتی و دانشگاهها از سوی دولت ترکیه و جدائی دین از سیاست در آن کشور است و در ایران نیز حجاب در مکانهای دولتی، خصوصی، معبر، جشنها و غیره اجباری می باشد و کشور به شیوه اسلامی و شیعی هدایت می شود.

ترکیه: در ترکیه هیچ یک از خبرگزاری های آن کشور بخش زبان فارسی ندارند. اکثر خبرهای کار شده درباره ایران در روزنامه های پرتیراژ آن کشور از جمله حریت، ملیت، زمان، واکیت و غیره دو قطبی هستند.

روزنامه های سکولار مانند حریت، ملیت و وطن اکثرا اخباری در زمینه عدم آزادیهای پوشش و وضعیت زنان در ایران را مورد نقد قرار می دهند، اما این روزنامه ها نیز در برابر اخبار پیشرفتهای علمی یا نظامی ایران، آنرا با دیده مثبت کار می کنند.

قریب به اتفاق اخبار روزنامه های اسلامگرا همچون ینی شفق، زمان و واکیت نیز در مدح اخبار پیشرفتهای ایران است. فضای دوقطبی حاکم بر اخبار مربوط به ایران در روزنامه های ترکیه بین مردم ترکیه نیز یک فضای دو قطبی به وجود آورده است. بسیار شنیده ایم که مثلا یک اسلامگرا زبان به تمجید آقای احمدی نژاد رئیس جمهور ایران می گشاید و وقتی دلیل آنرا می پرسیم می گوید: احمدی نژاد و ایران در مقابل آمریکا سینه سپر کرده اند و قد علم کرده اند.

بسیاری از دانشجویان بویژه دانشجویان دختر ترکیه نیز از عدم وجود آزادیهای فردی در ایران سخن می گویند و به عنوان مثال از اجباری بودن حجاب بحث می کنند. یکبار هم یک دختر محجبه در این زمینه می گفت: ما وقتی بخواهیم به دانشگاه برویم می توانیم موی مصنوعی بگذاریم اما آیا در ایران اگر دختری بخواهد بی حجاب وارد دانشگاه بشود چنین آزادی ای به وی می دهند؟ ضمن آنکه همین دانشجو نسبت به ایران نظر مثبتی داشت و می گفت ایران از مواضع خود پاپس نمی کشد

در سطور بالا نوشتم که هیچ یک از رسانه های ترکیه بخش فارسی ندارند.خبرگزاری نیمه دولتی آناتولی و سایر خبرگزاریهای ترکیه خبرنگار مستقر در تهران دارند.
اما بخش فارسی رادیو ترکیه تنها بخش فارسی رسانه های ترکیه است که خصوصیات ویژه ای دارد. سازمان دولتی رادیو و تلویزیون ترکیه سالهاست که روزانه به طور ثابت از طریق رادیو مواضع ترکیه را برای ایران پخش می کند و قرار است به زودی شبکه تلویزیونی ترکیه به زبان فارسی نیز راه اندازی شود.

رادیوفارسی ترکیه را سالهاست که از رادیو گوش نمی دهم و این نوشته بهانه ای شد تا از طریق اینترنت چند مدتی دوباره به این رادیو گوش بدهم. اما زمانی که به این رادیو گوش می سپردم و همینطور اکنون هم اصول اخلاقی و حرفه ای این رادیو برایم جالب توجه بوده و هست.

این رادیو شامل بخشهای فرهنگی، هنری و تاریخی می باشد و به دلیل دولتی بودن؛ هیچ گونه موضع خصمانه ای علیه حکومتهای ایرانی (چه در دوره قبل و چه در دوره جمهوری اسلامی) اتخاذ نمی کند. در واقع به نظر می رسد این رادیو بیشتر به دنبال شناساندن ترکیه به مخاطبان ایرانی است و خبرهای منفی در مورد حکومت ایران در آن جایی ندارند.

مجریان این رادیو به زبان فارسی تسلط کامل دارند و این را می شود در نحوه بیانشان و تسلط بر کلمات فارسی به عینه مشاهده نمود.

شاید تفاوت بین رسانه های دولتی ایران و ترکیه را از طریق مقایسه رادیو فارسی ترکیه و خبرگزاری فارس نیوز بتوان سنجید. ترکیه بیشتر سعی می کند موضع بی طرفانه ای در مقابل ایران اتخاذ کند و علاوه بر رسانه های دولتی، رفتارهای سیاستمداران ترکیه نیز حاکی از این امر است. در صورتی که در ایران اخبار بسیاری از رسانه های دولتی و شبه دولتی علیه جریان حاکم در ترکیه (حکومت لائیک) است. به بیان دیگر می توان گفت ترکیه فرصتهای اقتصادی و تجاری را به دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر ترجیح می دهد و می کوشد در این راه علیه همسایه اش سخنی نگوید. شاید علت موفقیت ترکیه در اقتصاد نیز ناشی از این مسأله باشد.

در آخر: دو کشور ایران و ترکیه برای یکدیگر اهمیت استراتژیکی فراوانی چه از نظر سیاسی، چه از نظر فرهنگی، اقتصادی و ژئوپلتیکی دارند.رسانه های مستقل در کل می توانند نقش مهمی در آگاهی بخشی بین دو کشور ایفا کنند. مسأله ای که تاکنون از آن غفلت شده است.